The map is not the territory
Γεννήθηκα στην οδό Ρεθύμνου, δίπλα στο Αρχαιολογικό Μουσείο. Το σπίτι ήταν μικρό, εγώ κοιμόμουν στο δωμάτιο και οι γονείς μου στο σαλόνι. Μείναμε 7 χρόνια εκεί και μετά μετακομίσαμε τρία τετράγωνα πιο κάτω, στη Βασιλέως Ηρακλείου. Στην είσοδο του Μουσείου έπαιζα ποδόσφαιρο, μια φορά έπεσα με το κεφάλι από την μαρμάρινη σκάλα και έπαθα αμνησία. Οι κολλητοί μου, ο Πάνος και ο Άλκης, μέναν στην οδό Μπουμπουλίνας. Ακόμα εκεί μένουν. Η ταυτότητα μου, όλη μου η ζωή σε μερικά κτιριακά μπλοκ. Στα ίδια οικοδομικά τετράγωνα, πάνω κάτω στους ίδιους δρόμους, ξανά και ξανά. Το μέρος είναι οικείο και αφόρητο ταυτόχρονα. Τώρα έγινα πατέρας, το νόημα πάλι αλλάζει αλλά μένω στον ίδιο δρόμο. O χώρος μένει σταθερός, εκεί, με προσπερνά, θα μείνει και μετά από μένα.
Ηλιακή σκέψη
Ο Νίκος Σαββάτης, σε μία διάλεξή του για τις ταινίες του Visconti - που διαδραματίζονται όλες τους στη Μεσόγειο - αναφέρθηκε στην "ηλιακή σκέψη". Πιο συγκεκριμένα αναφέρθηκε στο έργο του Albert Camus και τον συμβολισμό του μεσογειακού ήλιου στο μυθιστόρημα του "Ο Ξένος". Εκεί, ο αδυσώπητος αλγερινός ήλιος είναι αυτός που ελέγχει τις διαθέσεις και τις ενέργειες του κεντρικού ήρωα Meursault. Οι συνεχείς αναφορές στον καιρό, τον ήλιο και τη ζέστη αποτυπώνουν τις εσωτερικές συγκρούσεις του ήρωα και εμφανίζονται σε στιγμές δυσφορίας και αγωνίας. Στη σκηνή της παραλίας φαίνεται ότι ο ήλιος παρακινεί κατά κάποιο τρόπο τον Meursault να αφαιρέσει τη ζωή του Άραβα, σαν να τον κατευθύνει. "Όλη η παραλία, παλλόταν στον ήλιο, πίεζε την πλάτη μου", "Ο ήλιος ήταν στα μάτια μου". Κατά μία έννοια ο Meursault αποδίδει τις ενέργειές του στον ήλιο, με έναν παράλογο τρόπο που δεν μπορεί να συνδεθεί με τη λογική.
Συνειρμικά οδηγούμαι σε μία κινηματογραφική σκηνή που με έχει επηρεάσει έντονα και αποδίδω την επίδρασή της αυτή στον ήλιο. Είναι η ερωτική σκηνή στην "Persona" του Bergman. Η Alma (Bibi Andersson) αφηγείται μια ερωτική σκηνή στην παραλία, χωρίς να παρεμβάλλονται στο μοντάζ εικόνες αναδρομής (flash back). "Πήγα μόνη μου στην παραλία. Ήταν μια ζεστή και ωραία μέρα. Εκεί ήταν ένα άλλο κορίτσι. Είχε έρθει από άλλο νησί γιατί η παραλία μας ήταν πιο ηλιόλουστη και πιο απόμερη. Ξαπλώσαμε εκεί τελείως γυμνές και κάναμε ηλιοθεραπεία... κοιτάζοντας το τοπίο, τη θάλασσα και τον ήλιο".
O Slavoj Žižek περιγράφει αυτή τη σεκάνς ως την πιο ερωτική σκηνή του κινηματογράφου. Η επίδραση του ήλιου φαίνεται να δημιουργεί το πλαίσιο στο οποίο θα διαδραματιστεί η ερωτική σκηνή με τα δύο αγόρια. Πρόκειται για την ίδια ακριβώς συνθήκη που χρησιμοποιεί και ο Camus.
Πώς γίνεται αυτή η περιγραφή να είναι τόσο έντονα εντυπωμένη στο μυαλό μου; Και γιατί με ενδιαφέρει τόσο η επίδραση του ήλιου πάνω στον άνθρωπο; Αυτή η μέθη από τον σκληρό μεσογειακό ήλιο που έχει τη δύναμη να κατασκευάζει υπερβατικές, ηδονικές και παρανοϊκές συνθήκες και να μπερδεύει τα όρια του πραγματικού και του φανταστικού με γοητεύει πάντα. Ο ήλιος είναι αναπόσπαστο μέρος της κουλτούρας μου, ταυτίζεται στο μυαλό μου με την απόλυτη ελευθερία, έχει τη δύναμη να καταργεί τη σκέψη. Το φως δεν έχει ηλικία, βρίσκεται εκτός χρόνου.
Σχετικά με τις εμμονές
"Το κύριο θέμα σε ό,τι κάνω είναι η ταπείνωση και η εξέγερση. Και εγώ προσωπικά υπήρξα ταπεινωμένος ξανά και ξανά". Αυτά είναι λόγια του Νίκου Παπατάκη που με κάνουν να σκεφτώ για τις εμμονές. Το γεγονός ότι κάποιος τόσο επίμονα επιστρέφει στις ίδιες θεματικές έχει να κάνει - υποθέτω - με το προσωπικό βίωμα.
Κοιτώντας αναδρομικά τη δουλειά μου, παρατηρώ κοινές θεματικές και μοτίβα στα οποία επανέρχομαι σχεδόν αυθόρμητα, ενστικτωδώς. Οι ταινίες μου - τουλάχιστον μέχρι σήμερα - μοιάζει να κάνουν κύκλους γύρω από τα ίδια θέματα: αυτό της μοναξιάς και τη σύνδεσης του φανταστικού με το πραγματικό. Οι ιδέες και τα σενάρια διαφέρουν, ο πυρήνας της θεματικής παραμένει. Παίρνοντας ως παράδειγμα την ταινία "Brutalia, Days of Labour" παρατηρώ ότι ενώ η βασική ιδέα ήταν η αλληγορική αντικατάσταση των μελισσών με τους ανθρώπους, στην πραγματικότητα η ταινία αναφέρεται στη σχέση του ατόμου με το κοινωνικό σύνολο και τη μοναξιά. Αντίστοιχα, η επόμενη ταινία μου "Midnight Skin" πραγματεύεται τη διαδρομή μιας γυναίκας που μεταμορφώνεται σε δέντρο. Που "εγκαταλείπει" σταδιακά την ανθρώπινη φύση της και τελικά αποδέχεται μία "νέα μορφή ύπαρξης". Έχοντας ως θεματική αφετηρία το αίσθημα της αποξένωσης, το φιλμ φιλοδοξεί να αποτελέσει μία υπαρξιακή ταινία που κινείται στο μεταίχμιο του πραγματικού και του φανταστικού. Μια αλληγορία για την πάλη ενός μοναχικού όντος προς την αυτογνωσία.
Θα μπορούσαμε να πούμε σχηματικά - χωρίς όμως να πέφτουμε και στον ντετερμινισμό - ότι το αντικείμενο φαίνεται να είναι "προαποφασισμένο". Έχουμε την ψευδαίσθηση της επιλογής, αλλά στην ουσία βρισκόμαστε μπροστά σε προειλημμένες αποφάσεις. Το συνειδητό μέρος του εγκεφάλου που έχει να κάνει με την λήψη των αποφάσεών μας είναι πραγματικά πολύ μικρό σε σχέση με το ασυνείδητο. Μοιάζει με το παράδειγμα του αναβάτη ενός ελέφαντα. Ο οδηγός θεωρεί ότι έχει τον έλεγχο του ζώου και πως ό,τι του πει θα κάνει. Ο ελέφαντας όμως έχει τη δική του βούληση. Αν αποφασίσει να ρίξει τον αναβάτη και να τον ποδοπατήσει μπορεί να το κάνει ανά πάσα στιγμή. Μόνο λοιπόν η ψευδαίσθηση του ελέγχου αυτού του πανίσχυρου ζώου που ονομάζεται ασυνείδητο μας μένει. Τα όρια των δυνατοτήτων του είναι δυσδιάκριτα, δεν μπορούμε καν να τα φανταστούμε.
Με άλλα λόγια, όσο και αν θεωρούμε ότι κατέχουμε τον έλεγχο του μυαλού και της σκέψης μας, αυτό είναι μάλλον μια αυταπάτη. Δεν ξέρω τι είναι αυτό που λειτουργεί ερήμην μας, πάντως είναι εκεί, μένει σταθερό, θα μείνει και μετά από μας. ⊡
