Του Τάσου Στεργίου
1. Μια ταινία του Χόλιγουντ καταφέρνει για πρώτη φορά έπειτα από τριάντα χρόνια να αιφνιδιάσει. Τριάντα χρόνια εκτροπής του σινεμά, απλώς, σε εργαλείο ωμής προπαγάνδας και πουριτανισμού τινάχτηκαν στον αέρα. Είναι, ίσως, η μοναδική φορά που μια ταινία κοπής μπλοκμπάστερ δίνει εξηγήσεις για το «κακό», το πλαισιώνει και έτσι το σχετικοποιεί, βάζοντάς το σε εισαγωγικά. Έως σήμερα, το σχήμα της αναπαράστασης του κακού, εκτός από ασπρόμαυρο, ερχόταν να ενσαρκώσει την εκάστοτε κριτική στο σύστημα. Κάθε ευθεία αμφισβήτηση έμπαινε στο στόμα του κακού, που συνήθως, εκτός από διαβολικό, ήταν και παρανοϊκό. Υπό αυτήν την έννοια, κάθε κριτική του συστήματος ερχόταν να ταυτιστεί με το κακό και, έτσι, με την τρέλα. Ελεύθερο εξηγήσεων, δαιμονοποιημένο, το κακό έχασκε σαν φετίχ, υποκρύπτοντας πολύ καλά σχέσεις εξουσίας. Κάθε νίκη του καλού δικαίωνε τη συντήρηση, και έστελνε στο πυρ το εξώτερο το κακό, πακέτο με κάθε κριτική του υπαρκτού μας κόσμου. Σε πρόσφατο «Μπάτμαν» του Νόλαν -την περίοδο των κινημάτων και της έντονης αμφισβήτησης του υπαρκτού καπιταλισμού- ο κακός είχε μεταμορφωθεί σε έναν απόκληρο αναρχικό που οδηγούσε τους πάντες στο χάος ή, αλλιώς, σε μια γελοία καρικατούρα τέρατος που αναπαριστούσε την κριτική της εποχής. Ο «Τζόκερ» του Φίλιπς επαναφέρει το νόημα μέσα στο κάστρο του εχθρού.
2. Όταν μαζί με την πτώση του τείχους του Βερολίνου ο Φράνσις Φουκουγιάμα κήρυξε το «τέλος της ιστορίας» και έτσι τον «τελευταίο άνθρωπο», αυτό δεν ήταν κάποια ακαδημαϊκή παρατήρηση, παρά -όπως αποδείχτηκε έκτοτε- αναγγελία πρόθεσης. Πράγματι, αυτό το ιδιαίτερο κράμα γραφειοκρατίας και τεχνοκρατικής διακυβέρνησης καθήλωσε την ιστορία, την υποβάθμισε σε μια ατελείωτη λούπα χωρίς παρελθόν, χωρίς μέλλον, σε ένα αιώνιο τώρα, που απειλεί να τελειώσει την Ιστορία στην πράξη, συντρίβοντας κάθε δυνατότητα δημιουργίας και έκφρασης. Αυτό το σύμπλεγμα εξουσίας διείσδυσε σε κάθε θεσμό έκφρασης και παραγωγής λόγου, υποδουλώνοντας το νόημα και εκτρέποντάς το ώστε είτε να λειτουργεί υπέρ του ή να μην λειτουργεί καθόλου. Σήμερα, καλλιτέχνες, ακαδημαϊκοί, διανοούμενοι συγγραφείς, ηθοποιοί, σκηνοθέτες, είναι ελεύθεροι να εκφράσουν μόνο συνώνυμα του αιώνιου «τώρα». (Το πρόβλημα του ρεαλισμού είναι πως δεν μπορεί ποτέ να εξηγήσει την αλλαγή. Το πρόβλημα του ρεαλισμού είναι πως δεν μπορεί να αλλάξει τίποτα). Οι σκηνοθέτες στη διαφήμιση, οι γραφιάδες στη διαφήμιση, οι καλλιτέχνες να κάνουν τους γραφίστες και οι διανοούμενοι τους ανταγωνιστικούς γραφειοκράτες. (Όλα στη θέση τους).
3. Το πιο ενδιαφέρον με την υπόθεση του Netflix είναι ότι η επιτυχία του στην προσέλκυση καταξιωμένων δημιουργών ήρθε με την υπόσχεση ελευθερίας και απόλυτου ελέγχου στο έργο τους. Η ειρωνεία είναι η εισπρακτική τους επιτυχία, που άφησε ξερούς τους γιάπηδες των στούντιο και τους αλγορίθμους τους.
4. Ο Τζόκερ ανακτά τον εαυτό του και βγαίνει από την ανυπαρξία του όταν ξεμπερδεύει με ό,τι τον καταστέλλει. Αρχικά, καθαρίζει τρεις γιάπηδες που το παίζουνε νταήδες. Το ξύλο που τρώει όλη του τη ζωή κάπου εκεί τελειώνει. Η οριστική ανακατάληψη του εαυτού έρχεται όταν κόβει τα ψυχοφάρμακα και την καταστολή τους. Και η επινόηση του νέου του εαυτού περνάει μέσα από την αποκοπή με το παρελθόν του και τον πνιγμό της μάνας του. Ο Τζόκερ τώρα είναι ελεύθερος να δράσει. Ξεφεύγοντας από την εσωστρέφεια της βίας, των Ψ, της άρνησης και της «μοιραίας» αυτοκτονίας, μετατρέπεται σε θετική ύπαρξη - επιστρέφει στην πραγματικότητα, όχι πια ως βίωμα, αλλά ως έχει. Ως μια εξωτερικότητα στην οποία μπορεί ελεύθερα να της επιτεθεί. Το πιστόλι στρέφεται προς τα έξω. Πέρα από κάθε σειρήνα κοινωνικού αυτοματισμού, η εξωτερικότητα αυτή αποκτά μια απόλυτη διάσταση: είναι οι φτωχοί, είναι και οι πλούσιοι.
5. Ίσως, -ξανά μέσα στα πλαίσια της σκληρής προπαγάνδας- ο «Τζόκερ» να σηματοδοτεί μια αλλαγή παραδείγματος που θα επαναφέρει το νόημα. Ας το ελπίσουμε. Μέχρι τότε όμως, παραμένει εντυπωσιακό ότι ο Φίλιπς το καταφέρνει αυτό με τον απόλυτο μεταμοντέρνο τρόπο, στρέφοντας τα όπλα του αντιπάλου στον ίδιο. Μια μεταμοντέρνα κίνηση θα άνοιγε το νόημα, θα υιοθετούσε τα σημεία του κοσμολογικού σύμπαντος του κυρίαρχου Χόλιγουντ, θα καταλάμβανε τους όρους της πολιτικής του, θα τους επανανοηματοδοτούσε και θα τους έστρεφε εναντίον των εμπνευστών του, αποδεικνύοντας της θεωρίας το αληθές, στη μεγαλύτερη φάρσα της Ιστορίας. Και αυτό κάνει εδώ ο Φίλιπς. Αντικαθιστά το κέντρο του νοήματος της συντήρησης, χρησιμοποιώντας το απόλυτο σύμβολο πολιτιστικής παρακμής και καθήλωσης της φαντασίας, που μέχρι τώρα προσφερόταν μόνο για αδιάκοπο παλιμπαιδισμό και άφθονη ηθικολογία. Ο Φίλιπς χρησιμοποιεί έναν ήρωα κόμικς για να τον αδειάσει από το αντιδραστικό του νόημα και να τον γεμίσει ατόφιο ηρωισμό και αληθινό περιεχόμενο. Όντως, το τι είναι αστείο, ή όχι, είναι υποκειμενικό.